Halilcan Ülker

Derslerde çoklu ortam tasarım ilkelerine uygun materyaller kullanarak öğrencilerin başarısını artırmak mümkün. Size çoklu ortam kavramını, çoklu ortamla öğrenmenin bilişsel modelini, varsayımlarını, çoklu ortam tasarım ilkelerini ve ilkelerin başarıya olan etkilerini özetleyerek anlatmaya çalışacağım.

Çoklu Ortam

Çoklu ortam, sözellerin ve görsellerin sunum materyalinde bir arada kullanılması olarak tanımlanabilir. Sunum materyalinde yazının ve resmin bir arada kullanılması bir çoklu ortam örneği.

Çoklu Ortamla Öğrenmenin Bilişsel Modeli ve Varsayımlar

Çoklu ortamla öğrenmenin bilişsel modelini ve iki kanal, sınırlı kapasite, aktif işleme varsayımlarını kısaca anlatmak istiyorum. İçerisinde sözcük ve resmin olduğu çoklu ortam sunumunu düşünün. Kulaklarımız ile sözcükleri duyuyoruz, gözlerimiz ile resimleri ve yazılı sözcükleri görüyoruz. Duyduğumuz sözcüklerden ve gördüğümüz resim-yazılı sözcüklerden bir kısmını seçiyoruz. Seçilen sesleri düzenleyip anlamlandırılarak sözel modele, seçilen imgeleri düzenleyip anlamlandırılarak görsel modele dönüştürüyoruz. Sözel modeli ve görsel modeli hem birbiriyle hem de ön bilgilerimizle bütünleştiriyoruz yani anlamlandırdığımız bilgi ile daha önce var olan bilgilerimizi bütünleştirerek yeni bir zihinsel yapı ortaya koyuyoruz.

İki kanal varsayımına göre, görsel ve işitsel içeriği işlemek için iki ayrı kanal kullanırız. Görsel materyaller görsel kanalda, işitsel materyaller işitsel kanalda işlenir. Örneğin gördüğümüz görsel ve yazılar görsel kanalda, duyduğumuz sözcükler işitsel kanalda işlenir. Yapılan çalışmalar, görsel/işitsel olarak sunulan içeriğin, görsel olarak sunulan içeriğe kıyasla daha etkili olduğunu gösteriyor.

Sınırlı kapasite varsayımına göre, görsel kanalın ve işitsel kanalın kapasitesiyle sınırlı. Bir kanalın kapasitesinin az kullanılması diğer kanalın kapasitesini arttırmaz. Bir kanaldaki işlenmesi gereken bilgilinin kanalın kapasitesini aşması durumunda aşırı bilişsel yüklenme gerçekleşir. Aşırı bilişsel yüklenme olduğunda performans düşeceği için sınırı aşan kanaldaki yükün bir kısmının diğer kanala aktarılması gerekebilir. Bilişsel yükü azaltmak için çoklu ortam tasarım ilkeleri dikkate alınmalı.

Aktif işleme varsayımı, bilişsel sürece aktif olarak katıldığımızı belirtir. Bilgiyi yapılandırmak ve aktif öğrenme sağlamak için başlıca üç bilişsel işlem gerçekleştiririz; ilgili materyallerin seçilmesi, seçilen materyallerin düzenlenmesi, seçilip düzenlenen materyaller ile var olan bilgilerin bütünleştirilmesi. İlgili materyallerin seçilmesi işlemi, dikkat gösterdiğimiz sözcük ve imgeleri belirtir. Seçilen materyallerin düzenlenmesi işlemi, seçilen materyaller arasında yapısal ilişki kurduğumuzu belirtir. Seçilip düzenlenen materyaller ile var olan bilgilerin bütünleştirilmesi işlemi, var olan ön bilgilerimiz ile seçilip düzenlenen materyaller arasında bağlantılar kurduğumuzu belirtir.

Çoklu Ortam Tasarım İlkeleri

A. Konu Dışı Yükü Azaltma

1. Tutarlılık İlkesi: Konu dışı materyaller çoklu ortam tasarımı dışında tutulduğunda öğrenenler daha iyi öğrenir.

2. Dikkat Çekme İlkesi: Önemli sözcük ve görseller vurgulandığında öğrenenler daha iyi öğrenir.

3. Gereksizlik ilkesi: Sözlü anlatım ve görsellerin birlikte kullanıldığı durumlarda; sözlü anlatım, görsel ve metnin birlikte kullanıldığı durumlara kıyasla öğrenenler daha iyi öğrenir.

4. Konumsal Yakınlık İlkesi: Birbiriyle ilişkili metin ve görsellerin çoklu ortam tasarımında birbirlerine yakın olduğu durumlarda, ilgili metin ve görsellerin birbirlerinden uzak olduğu durumlara kıyasla öğrenenler daha iyi öğrenir.

5. Zamansal Yakınlık İlkesi: Birbiriyle ilişkili metin ve görsellerin aynı anda sunulduğu ortamlarda, ilgili metinlerin ve görsellerin art arda sunulduğu ortamlara kıyasla öğrenenler daha iyi öğrenir.

B. Temek Süreçleri Yönetme

6. Parçalara Bölme İlkesi: Konunun uygun biçimde bölümlere ayrıldığı durumlarda, konunun bölümlere ayrılmadan verilmesine göre öğrenenler daha iyi öğrenir.

7. Ön Alıştırma İlkesi: Öğrenilecek anahtar kavramların ve bu kavramların özelliklerinin önceden bilinmesi durumunda öğrenenler daha iyi öğrenir.

8. Biçim İlkesi: Görsel ve sözlü anlatımın birlikte sunulduğu ortamlarda; görsel ve yazılı metnin birlikte sunulduğu durumlara göre öğrenenler daha iyi öğrenir.

C. Üretici Süreçleri Geliştirme

9. Çoklu Ortam İlkesi: Görsel ve yazının birlikte sunulduğu ortamlarda, sadece yazının sunulduğu öğrenme ortamlarına göre öğrenenler daha iyi öğrenirler.

10. Kişileştirme İlkesi: Günlük dil kullanılan ortamlarda, akademik dil kullanılan ortamlara göre öğrenenler daha iyi öğrenir.

11. Ses İlkesi: Sözlü anlatım insan sesi ile verildiğinde, makine sesi ile verilmesine göre öğrenenler daha iyi öğrenir.

12. Resim İlkesi: Anlatan kişinin resminin görülmesi, öğrenenlerin daha iyi öğrenmelerine katkı sağlamaz.

İlkelerin Başarıya Olan Etkileri

Öğrenenler, çoklu ortam efekti ile %97’ye kadar, tutarlılık efekti ile %90’a kadar, konumsal yakınlık efekti ile %78’e kadar, kişileştirme efekti ile %116’ya kadar problem çözme transfer testlerinde daha yaratıcı çözümler üretiyor.

Çoklu ortam kavramının, çoklu ortam tasarım ilkelerinin, ilkelerin uygulama örneklerinin, ilkelerin başarıya olan etkilerinin, çoklu ortamla öğrenmenin bilişsel modelinin daha detaylı anlatıldığı https://cokluortamtasarimi.com adresine giderek daha ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz.

Tüm öğretmenlerin derslerde kullandığı sunum materyallerinin çoklu ortam tasarım ilkelerine uygun olduğunu görmek dileğiyle.

Halilcan Ülker

Ege Üniversitesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi

4. Sınıf Öğrencisi

Kaynakça:

• Akkoyunlu, B., & YILMAZ, M. (2005). Türetimci çoklu ortam öğrenme kuramı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28), 9-18.

• Çakmak, E. K. (2007). Çoklu Ortamlarda Dar Boğaz: Aşırı Bilişsel Yüklenme. Gazi University Journal of Gazi Educational Faculty (GUJGEF), (2).

• Dursun, Ö. Ö. ve Odabaşı, H. F. (Ed.). (2017). Çoklu Ortam Tasarımı (3. Baskı). Ankara: Pegem Yayınları

• Mayer, R. E. (2003). The promise of multimedia learning: using the same instructional design methods across different media. Learning and instruction, 13(2), 125-139.

• Mayer, R. E. (2005). Introduction to multimedia learning. The Cambridge handbook of multimedia learning, 2, 1-24.

• Yünkül, E. (2018). Çoklu ortam öğrenme ile ilgili öğrenen görüşleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(40), 255-269.